ابزار زیاد و متنوعی برای کار با چرم وجود داره اما برای شروع تعداد محدودی رو به علاقمندان به چرم دوزی معرفی می کنیم.
این روزها انجام کارهای هنری از علاقه مندی های هر بانوی ایرانی به حساب می آید، علاوه بر این برخی افراد هستند که از طریقِ کارهای دستیِ هنری درآمدِ خوبی دارند و از این راه کمک خرج خانواده شده اند و در مواردی هم شاهد بودیم که افرادی از طریقِ فروشِ کاردستی های زیبا و باکیفیت خود بار اقتصادیِ خانواده را به دوش می کشند و به قول معروف نان بازوی خودشان را می خورند. اما در این میان، کار با چرم و ساختِ وسایلِ چرمی از اقبالِ ویژه ای برخوردار بوده که در مقاله ی زیر قصد داریم شمارا با ابزارآلات اولیه ی کار چرم آشنا کنیم تا راهنمای شمایی باشیم که دوست دارید این هنر زیبا را به خانه هایتان ببرید.
همان طور که در عکس بالا مشاهده می کنید، ابزارِ اولیه ی کار با چرم از ملزوماتِ پیچیده ای تشکیل نشده، فقط کافی ست با این ابزار آشنا باشید تا به راحتی از هر فروشگاهِ فروشِ ابزار و یراق چرمی در شهرِ خود تهیه و در خانه و با دست های خودتان
چرم های گاوی از ضخامت بیشتری نسبت به چرم های بزی برخوردار هستند و برای ساخت کیف های بزرگ، چمدان ها، کیف های سامسونت، کفش های زمستانی و مردانه به کاربرده می شوند، و چرم های بزی که ضخامتِ کمتری دارند برای ساخت کیف های کوچک، کیفِ پول، کفش های زنانه ،کفشک های زمستانی، رویه ی مبل، رومیزی، پادری، لباس، کلاه، دستکش و ... کاربردِ بهتری دارند.
شروع به کارکنید.
اولین و مهم ترین ابزار کار با چرم، خودِ چرم است، که این روزها به صورت طبیعی و مصنوعی در انواع، رنگ ها و نقش های متنوع وجود دارد که برای کار در خانه از دو نوع گاوی و بزی بیشترین استفاده را می شود. شما برای کار با چرم طبیعی باید بدانید که به چرمِ گاوی نیاز دارید یا بزی و ازاین بین باید مطمئن باشید چرمِ اشبالت می خواهید یا خیر.
در ادامه شمارا با انواعِ چرم طبیعی آشنا خواهیم کرد.
چرم های گاوی از ضخامت بیشتری نسبت به چرم های بزی برخوردار هستند و برای ساخت کیف های بزرگ، چمدان ها، کیف های سامسونت، کفش های زمستانی و مردانه به کاربرده می شوند، و چرم های بزی که ضخامتِ کمتری دارند برای ساخت کیف های کوچک، کیفِ پول، کفش های زنانه ،کفشک های زمستانی، رویه ی مبل، رومیزی، پادری، لباس، کلاه، دستکش و ... کاربردِ بهتری دارند. باید توجه داشت آنچه اینجا گفته می شود برای کار با دست مدنظر است، چراکه در چرم دوزی صنعتی با استفاده از ماشین آلات مخصوص انواع چرم را برای هر منظوری آماده می کنند، اما ازآنجاکه در چرم دوزی سنتی فقط از دستانِ هنرمندِ شما استفاده می شود، محدودیت هایی وجود دارد که برای رسیدن به نتیجه ی مطلوب نباید نادیده گرفته شود. به چرم های براق اصطلاحاً چرمِ آنالین گفته می شود و به چرم هایی که سطحِ تقریباً جیر مانندی دارند چرمِ اشبالت می گوییم و بنا بر سلیقه ی شما هرکدام این دو نوع قابل استفاده است.
بعد از چرم مهم ترین ابزار، "الگو" است. شما باید الگوی چیزی که می خواهید بسازید را داشته باشید. امروزه الگوهای آماده، کارِ چرم دوزان سنتی را راحت تر کرده است که از فروشگاه های فروشِ ابزار و یراق چرم قابل تهیه است. اما اگر دوست داشتید محصولِ موردنظر را خودتان به طور خاص طراحی کنید باید حتماً از "مقوای پشت شطرنجی" استفاده کنید و در اندازه گیری ها دقت کافی را به خرج دهید.
برای کشیدنِ الگو روی چرم، باید از خودکارهایی به نام "نوبوک" استفاده کنید. این خودکارهای ژله ای که بدونِ بدنه ی پلاستیکی عرضه می شوند، به راحتی نقش موردنظر شمارا رویِ چرم پیاده کرده و به آسانی با ابزاری به نام "کِرِپ" یا پاک کن چرم که از چربیِ حیوانات تهیه می شود قابل حذف و اصلاح هستند.
برای بریدنِ الگویِ کشیده شده رویِ چرم به "کاتر" و "قیچی مخصوص چرم" احتیاج دارید. قیچی های معمولی لبه ی چرم را از بین برده و برای کار با چرم طبیعی مناسب نیستند. قیچی کار با چرم باید از تیزی کافی برخوردار بوده و کُند نباشد تا چرم را به خوبی برش بزند و از بین نبرد. اگر هم از کاتر برای برشِ چرم استفاده می کنید باید تخته های پلاستیکی یا "تخته ی گوشت" زیر چرمتان باشد، که این وسیله هم در سایزهای مختلف در بازار موجود است.
برای وصل کردنِ تکه های برش خورده ی چرم به "نخِ موم زده" و "سوزن" احتیاج دارید اما قبل از شروعِ دوخت باید مکان های موردنظر برای دوختن را با "خط کش نشانه" به خوبی و در فواصل منظم با استفاده از خودکار نوبوک نشانه گذاری کرده و بعد با "سُمبه" و "مُشته" سوراخ کنید. توجه کنید که "سُمبه"ها در اندازه و طرح های مختلف در بازار موجود است که شما با در نظر گرفتن نوع و مدلِ کارِ خود می توانید از بینِ آن ها انتخاب کنید. "مُشته" بهتر است سطح صاف و وزنِ سنگینی داشته باشد تا در تماس با سُمبه سُر نخورده و به راحتی چرم را سوراخ کند.
برای سوراخ کردنِ چرم نیز باید تخته گوشت را زیرِ دست خود بگذارید چون نوک سمبه در تماس با هر سطح دیگری کند و خم شده و به مرور از بین می رود.
بعد از چرم مهم ترین ابزار، "الگو" است. شما باید الگوی چیزی که می خواهید بسازید را داشته باشید. امروزه الگوهای آماده، کارِ چرم دوزان سنتی را راحت تر کرده است که از فروشگاه های فروشِ ابزار و یراق چرم قابل تهیه است.
وسیله ی دیگری که حتماً به آن نیاز دارید چسب است که از انواع و اقسام آن می توانید استفاده کنید. چسبِ مرسومِ مورداستفاده برای کارهای چرمی چسبِ آهن است اما با توجه به نوع کار و سلیقه ی شما می توان از چسب های دیگری مثل چسبِ همه کاره و چسبِ قطره ای نیز استفاده کرد، دقت کنید که چسب های حرارتی چون بعد از مدتی از کار جدا می شوند برای ساخت وسایل چرمی مناسب نیستند.
در زیر می توانید نام وسایل مشخص شده در عکس را مشاهده کنید:
1- چرم آنالین
2- خودکار نوبوک
3- کِرِپ یا پاک کن چرم
4- کاتر
5- قیچی مخصوص چرم
6- تخته گوشت
7- خط کش نشانه
8- سُمبه
9- مشته
10- نخ موم زده
11- سوزن
۱ عدد الگوی ۳۰ *۳۷ جهت قسمت جلو کیف.
1 عدد الگوی ۳۰*۱۴ جهت زیر جیبهای جلو کیف.
۲ عدد الگوی ۱۳ * ۱۱/۵ جهت جیبهای جلو کیف.
1عدد الگوی ۳۷* ۵۶ جهت قسمت پشت کیف.
البته این قسمت را میتوان از دو تکه مثلاً ۲۳ * ۳۷ و ۳۷ * ۳۷ نیز استفاده کرد.
۱ عدد الگوی ۳۷ *۵ جهت زیر دسته کیف.
۱ عدد الگوی ۲۲ * ۲/۵ جهت قسمت وسط دسته کیف.
1 عدد الگوی ۹ * ۷ جهت قسمت روی دسته کیف.
۲ عدد الگوی ۱۱*۳ جهت دو طرف دسته کیف.
۱ عدد الگوی ۱۵ *۳ جهت بند گیره بغل کیف.
•البته این الگو میتواند به صورت دو تکه و با توجه به نوع دوخت نیز تهیه شود.
۱ عدد الگوی۱۰۰ * ۱۰جهت طبله (دیواره کیف).
•البته این دیواره را میتوان به صورت سه تکه و با ابعاد۲۰ * ۱۰ - ۲۰ * ۱۰ و ۶۰ * ۱۰ نیز بکار برد.
۱ عدد الگوی۱۵۰*۳ جهت بند کیف.
باید توجه داشت که کلیه الگوها با توجه به سلیقه سازنده و به شرطی که استانداردهای ابعاد در نظرگرفته شده باشند قابل تغییر میباشند.
ابتدا طرحهای مشخص شده کیف را بر روی کاغذ میکشیم.
سپس طرح (الگو) را از کاغذ بر روی مقوا یا ورق رادیولوژی انتقال میدهیم.
در ادامه الگو را بر روی چرم انتقال داده و چرم را برش میدهیم.
1. ابتدا از لبه بالای پشت الگوی جلو کیف به طرف پایین ۴ سانتیمتر را مشخص کرده، علامت میگذاریم و خط میکشیم.
۲. سپس لبه ۴ سانتیمتری را از وسط و به طرف پشت برگردانده و با مشته آن را میکوبیم.
برای یکدست شدن (اطوکاری) ابتدا وسط کار و سپس دو طرف آن را میکوبیم.
۳. پس از اطو کاری به سطح پشت آن چسب زده و بعد از مدتی که چسب خشک شد آن را میچسبانیم.
برای چسباندن بهتر است اول وسط کار و سپس دو طرف آن را بچسبانیم.
4. جهت مشخص کردن محل دوخت از لبه برگردانده شده پشت کار به اندازه 3 میلیمتر مشخص کرده و علامت میگذاریم.
برای اطمینان از اندازه دقیق و یکسان دو طرف الگو ابتدا از لبه برگردانده شده پشت کار تا پایین را اندازه گرفته و سپس طرف دیگر را هم به همین ترتیب اندازه گیری کرده و آنها را با یکدیگر مقایسه میکنیم.
5- از دو طرف 2 تا 5/2 سانتیمتر را مشخص و علامت میگذاریم و سپس بین آنها نیم سانت نیم سانت علامت گذاشته و سنبه میزنیم.
۱. از لبه کنارهها ۳ میل به طرف داخل مشخص کرده و علامت گذاشته و خط میکشیم.
البته از لبه بالا به پایین نیم سانت در نظر میگیریم.
۲. بر روی خط کشیده شده ۰/۵ سانت، ۰/۵ سانت مشخص کرده علامت میگذاریم و جهت دوخت سنبه میزنیم.
۳. از خط کشیده شده مجددا ۲ تا ۲/۵سانتیمتر به طرف داخل مشخص کرده، علامت میگذاریم و خط میکشیم.
۴. بر روی خط کشیده شده، ۰/۵ سانت، ۰/۵ سانت مشخص کرده و جهت سنبه زدن علامت میگذاریم.
این خط، مکانی را که لبههای جیب میبایست بر روی آن قرار گیرد مشخص میکند.
۱. از دو طرف و پایین الگوی جیب به اندازه ۳ میلیمتر مشخص کرده، خط میکشیم و بر روی خط به فواصل ۰/۵ سانت ۰/۵ سانت جهت سنبه زدن علامت گذاری میکنیم.
۲. قسمت بالای جیب به صورت جاکارتی برش میدهیم.
برای این کار از دو طرف به اندازه ۲ سانتیمتر مشخص کرده و بین آنها یک قوس ایجاد کرده و سپس قوس را برش داده و از الگوی جیب جدا میکنیم.
3. محل علامتها را سنبه زده و پشت لبههای جیب چسب میزنیم.
تصویر
۴. پس از خشک شدن چسب تکه جیب را بر روی تکه زیر جیب میچسبانیم. سوراخهای سنبه زده شده جیب باید دقیقاً بر روی سوراخهای تکه زیر کیف قرار گیرند. البته بهتر است پس از علامت گذاری تکه زیر جیب و جیب آنها را بر روی هم قرار داده و سپس سوراخها را با سنبه ایجاد نمائیم.
5. پس از چسباندن جیب به زیر جیب با مشته بر روی آنها میکوبیم تا کاملاً محکم شوند.
جهت تمیزی هر چه بیشتر کار خطوط ایجاد شده را با کرپ پاک میکنیم.
6- پس از آن جیب را به تکه زیر جیب میدوزیم. وسط جیبها را میتوان بگونهای دوخت که دو محل جهت نگهداری خودکار ایجاد گردد.
نصب زیپ در قسمت پشت کیف (تکههای ۲۳* ۳۷ و ۳۳ *۳۷ سانتیمتری). همانطور که قبلاً اشاره شد این قسمت میتواند شامل یک تکه ۳۷*۵۶ یا دو تکه ۲۳ * ۳۷ و۳۷ * ۳۷ سانتیمتر باشد.
۱. ابتدا زیپ را (از داخل) بر روی لبه بالای قسمت پشت کیف قرار میدهیم.
لبه زیپ میبایست دقیقاً با لبه چرم در یک سطح قرار گیرند.
۲. سپس پشت یک طرف زیپ را چسب میزنیم و آن را بر روی چرم میچسبانیم. ۳- پس از چسبیدن زیپ به پشت چرم، چرم و زیپ را به فواصل، ۰/۵ سانت ۰/۵ سانت با سنبه جهت دوخت سوراخ میکنیم.
فاصله سوراخهای سنبه تا لبه چرم میبایست ۳ میلیمتر باشد.
برای این کار از زیپ شماره ۵ استفاده میکنیم.
4. در مرحله بعد آن طرف زیپ را که به تکه پشت کیف نصب شده میدوزیم. دوخت را با نخ ۱ میل و دوخت ساقه دوزی انجام میدهیم.
5. سپس همین مراحل را برای طرف دیگر زیپ (قسمت پایین زیپ) انجام میدهیم برای زیبایی هر چه بیشتر و پوشاندن طرف ابتدا و انتهای زیپ دو گوشه (دو زبانه) در تکه ۳۳* ۳۷ سانتیمتری ایجاد میکنیم.
1. ابتدا برای اینکه حلقههای روی دسته به راحتی بتوانند به طرفین خم شوند چهار انحناء در دو طرف چرم و در قسمتهایی که حلقه قرار میگیرند (یعنی قسمت یک چهارم و سه چهارم طولی چرم) ایجاد میکنیم.
2. سپس یک طرف چرم را (از قسمت پشت) از حلقه عبور داده تا به قسمت انحناء برسیم، سپس به آن چسب زده و پس از برگرداندن آن از روی پایه حلقه به قسمت وسط چرم میچسبانیم.
۳. طرف دیگر چرم را هم به همین ترتیب عمل کرده و در انتها با مشته آنها را بر روی هم محکم میکنیم.
۱. ابتدا برای مشخص کردن محل سنبهها از یک طرف چرم ۳ میلیمتر به داخل را مشخص کرده، علامت گذاشته و خط میکشیم.
۲. بر روی خط کشیده شده ۰/۵ سانت ۰/۵ سانت علامت گذاشته و با سنبه سوراخ میکنیم.
3. سپس دسته را بگونهای بر روی آن قرار میدهیم که یک طرف چرم دو برابر طرف دیگر باشد.
4. طرفین چرم را بر روی هم برگردانده و محل سوراخهایی که قبلاً بر یک طرف زده شده بر روی طرف دیگر علامت میگذاریم و با سنبه آنها را هم سوراخ میکنیم.
۵. به موازات همین سوراخها به فاصله ۰/۵ سانت علامت گذاشته و مجدداً آنها را با سنبه سوراخ میکنیم.
۶. پس از سوراخ کردن قسمتهایی که بعداً میبایست دوخته شوند محل پرچهای روی دسته را با فاصله گذاشتن به اندازه ۲ سانتیمتر از دو طرف طولی چرم، وسط عرض دو طرف چرم را مشخص کرده و علامت میگذاریم.
۷. پس از آماده سازی چرم، پشت دسته را چسب زده و چرم را بر روی آن قرار میدهیم.
۸. محلهایی را که برای پرج کردن علامت گذاری کردهایم با سنبه سوراخ میکنیم و نر و مادگی پرج را از آنها عبور داده و با سنبه پرج آنها را محکم میکنیم.
9- پس از پرج شدن چرم به دسته، لبههای چرم را بر روی هم قرار داده و آنها را به یکدیگر میدوزیم.
با توجه به فضای محدود سوراخهایی که باید دوخته شوند و برای دوختی منظم و یکدست، ابتدا به صورت شل دوخت را انجام میدهیم و سپس نخها را میکشیم تا کاملاً سفت، صاف و محکم شوند.
1. ابتدا لبههای چرمها را جهت هر چه زیباتر شدن به دلخواه شکل و برش میدهیم.
برای راحتی حرکت حلقه درون چرم، در محلی که قرار است حلقه در آن قسمت قرار گیرد یک انحناء ایجاد میکنیم.
۲. اطراف چرم را از لبه ۳ میلیمتر و به فواصل ۰/۵ سانت ۰/۵ سانت با سنبه سوراخ میکنیم.
۳. چرمها را از میان حلقهها عبور داده و با زدن چسب به طرفین آنها، دو سر چرمها را به یکدیگر میچسبانیم.
باید توجه داشت که ابعاد چرم زیر دسته با توجه به ابعاد طبله برش داده میشود.
۱. ابتدا دسته را دقیقاً در وسط چرم قرار داده مرکز و جای بند گیرههای دسته را مشخص و علامت گذاری میکنیم.
۲. سپس اطراف چرم و همچنین اطراف بند گیرههای دسته را مشخص کرده، علامت میگذاریم و با سنبه سوراخ میکنیم. برای اینکه دسته به راحتی حرکت کند، بند گیرهها را به گوهای نصب میکنیم که حلقههای دسته آزادانه حرکت کنند. باید دقت داشت که فاصله دو طرف دسته دقیقاً به یک اندازه باشند. در غیر این صورت کیف در هنگام گرفتن دسته دارای تعادل نمیباشد و به یک سمت منحرف میشود (یک کول میافتد). چنانچه چرم ضخیم باشد دسته را پس از نصب بر روی زیر دسته سنبه میزنیم و میدوزیم. اما اگر چرم ضخیم نباشد دسته و زیر دسته را بر روی کیف نصب کرده سپس همگی را با هم سنبه زده و میدوزیم.
البته برای هر چه محکمتر شدن دسته کیف، قبل از نصب زیر دسته به کیف، یک قطعه قدک،(یا مقوای دست ساز) بین آنها قرار میدهیم و سپس آنها را سنبه زده و میدوزیم.
قدک (یا مقوای دست ساز) باید بین سوراخهای سنبه قرار گیرد تا اولاً مخفی باشد، دوماً ضربه سنبه به آن وارد نشود (چون له میگردد).
3. اکنون بند گیرههای دسته را چسب زده و آنها را بر روی زیر دسته میچسبانیم.
1. ابتدا اندازه بلندی جلو کیف را مشخص میکنیم.
۲. همان اندازه را بر روی پشت کیف علامت میگذاریم.
3. از محل علامت گذاری شده ۱ سانت بالا میرویم.
۴. محل نصب دسته مشخص میگردد.
1. برای نصب بندیلکهای دو طرف طبله (دیواره) به یک طرف چرم ۳ * ۱۵ حلقه بند گیر نصب کرده و سپس توسط پرج و دوخت آن را به طبله وصل میکنیم.
۲. سپس همین کار را با طرف دیگر انجام میدهیم.
نوع دوخت با توجه به سلیقه صنعتگر به هر صورتی میتواند ایجاد گردد.
1. برای نصب آستر به داخل کیف به اندازه قسمت جلو و عقب کیف از اشبالت مصنوعی یا چرم طبیعی که به صورت اشبالت آستری درست شده و یا چرم گوسفندی که به صورت آستری است برش میدهیم و از داخل به قسمت پشت و جلوی کیف (و در صورت تمایل به پشت طبله) با چسب چسبانده و سپس اطراف آنها را با سنبه سوراخ کرده و میدوزیم.
2. معمولاً بین آستر و چرم یک لایه نگهدارنده مانند فوم، اسفنج، قدک یا شلاقی قرار میدهند که ضخامت آن بستگی به نوع چرم، نوع محصول و نرمی یا سفتی کیف دارد. باید توجه داشت که برای چسباندن استری به قسمتهای مختلف کیف، چسب را فقط به اطراف آستری زده شود. و چنانچه چسب به سطح داخل آستری زده شود امکان پف کردن و چروک شدن چرم خواهد داشت. برخی مواقع برای ظرافت بیشتر بجای سنبه زدن و دوختن آستری به کیف با دست، از چرخ برای دوختن و نصب آن استفاده میکنند.
این کیف چرم رودوشی زیبا را می توانید به عنوان یکی از اولین کارهای چرمی بدوزید . برش و دوخت بسیار ساده ای دارد و می دونم از عهده اش بر می آیید. دوخت این کیف با تریشه (نوارهای نازک بریده شده از چرم) انجام می شود.
از الگو پرینت بگیرید و روی قسمت پشت چرم کپی کنیند. (با خودکار ژله ای دور تا دور الگو بکشید)
اندازه ها به سانتی متر هستند
بعد در آوردن الگو از روی چرم، اول دورتادور کار را سنبه بزنید و سوراخ کنید
الگوی تهیه شده را روی چرم بگذارید و دورتادور آن را با خودکار ژله ای بکشید. بعد از انتقال الگو بر روی چرم شروع به چیدن یا بریدن چرم با قیچی یا کاتر کنید. به دلیل ضخامت چرم سوزن از آن به آسانی رد نمی شود.
بنابراین برای دوخت کارهای چرمی باید اول دورتادور کار را سنبه بزنید و سوراخ کنید. فاصله سوراخ ها را از لبه کار نیم سانت و فاصله هر سوراخ تا سوراخ قبلی را نیم سانت در نظر بگیرید . برای دوخت با نخ تریشه فاصله یک سانت مناسب تر است.
تریشه را از داخل سوزن مخصوص رد کنید و آماده دوخت شوید
لبه های دیواره را چرت بزنید تا به راحتی بشود به تکه پشت و جلو آن را وصل کرد
بعد از سمبه زنی دیواره کیف با برش های نیم سانتی لبه های دیواره را چرت بزنید تا به راحتی بشود به تکه پشت و جلو آن را وصل کرد.
دیواره را ابتدا به تکه جلو بدوزید
این شیوه دوخت را دنبال کنید
مراقب باشید تریشه ها پیچ نخورند
دوخت پشت کار را ببینید
محکم کاری را فراموش نکنید
لبه جلو کیف را برگردانید و با یک کوک آن را محکم کنید
قسمت پشت کار را هم به همین شکل بدوزید
دوخت تکه نگهدارنده در که البته بیشتر تزئینی است
این ها هم تصاویر ساخت و نصب بند روی شانه